ΣΥΝΤΟΝΙΣΤΗΣ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΤΟΥ PROJECT ΓΙΑ ΤΟΝ ΠΟΝΤΙΑΚΟ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟ:
Γρηγόρης Δάμιαλης, φιλόλογος
ΔΙΟΡΓΑΝΩΤΗΣ ΤΩΝ ΠΑΡΑΚΑΤΩ ΕΠΙΣΚΕΨΕΩΝ:
Στέφανος Λιόλιος, θεολόγος
Στο πλαίσιο της δράσης με τίτλο «Ταξίδι στο παρελθόν: οι μαθητές γνωρίζουν την ιστορία και τον πολιτισμό του Πόντου και της Κύπρου μέσα από επισκέψεις, με τη συνεργασία κοινωνικών φορέων» και με αφορμή τη συμπλήρωση εκατό χρόνων από τη μικρασιατική καταστροφή, καθηγητές του Γυμνασίου του Ελληνικού Κολλεγίου Θεσσαλονίκης οργάνωσαν επίσκεψη σε διαφορετικές γωνιές της πόλης μας, για να δουν οι μαθητές από κοντά μνημεία του Ποντιακού Ελληνισμού. Πρόκειται για αγάλματα, προτομές, γλυπτά και εικαστικές συνθέσεις που μας διηγούνται ιστορίες από το παρελθόν και έχουν ως στόχο την ανάδειξη της κουλτούρας, του πολιτισμού και της ιστορίας του Πόντου.
Επισκεφτήκαμε με τη σειρά τα ακόλουθα μνημεία:
Α) «Μνημείο Προσφυγικού Ελληνισμού» (στο προαύλιο του Καθεδρικού Ναού του Αγίου Ιωάννη Προδρόμου, στη Νεάπολη): πάνω στο καράβι με το συμβολικό τίτλο «Ελπίς» απεικονίζονται Έλληνες του Πόντου, της Ανατολικής Θράκης και της Μικράς Ασίας, οι οποίοι εγκαταλείπουν τις «χαμένες πατρίδες» μετά τη μικρασιατική καταστροφή και αναζητούν μια νέα αρχή στις ελεύθερες γωνιές του Ελληνισμού.
Β) «Μνημείο Προσφυγικού Ελληνισμού» (πλάι στον Ιερό Ναό του Αγίου Παντελεήμονα, στους Αμπελόκηπους): μνημειώδες άγαλμα μεγάλων διαστάσεων αναπτύσσεται οριζοντίως μπροστά από πέτρινο τοίχο και παρουσιάζει ανθρώπινες μορφές των Μικρασιατών που άφησαν τα σπίτια και την πατρίδα του το 1922, για να εγκατασταθούν στην νέα τους πατρίδα και να φτιάξουν τους προσφυγικούς συνοικισμούς, ένας από τους οποίους ήταν και οι Αμπελόκηποι. Διακρίνουμε τον ιερέα που κουβαλά ως μόνο περιουσιακό του στοιχείο μια εικόνα, ενώ από τα ράσα του κρέμεται, προκειμένου να σωθεί, ένα μικρό κορίτσι. Η μάνα με τον πατέρα προσπαθούν να προστατέψουν τα παιδιά τους. Μορφές τρομαγμένες που επάνω τους αποτυπώνεται ο πόνος, η φρίκη, η καταστροφή. Αν και η κάθε μορφή είναι ανεξάρτητη από την άλλη, χωρισμένες σε 4 συνθέσεις, όλες μαζί αποτελούν ένα ενιαίο σύνολο και γι’ αυτό ο γλύπτης τις ενώνει στη βάση τους.
Γ) «Μνημείο Ποντιακού Ελληνισμού (πλατεία Ελευθερίου Βενιζέλου, Κορδελιό): Πρόκειται για ένα από τα πιο εντυπωσιακά στο είδος του μνημεία, φτιαγμένο από πέτρα (φερμένη από τον Πόντο), μπρούντζο και μάρμαρο (από την περιοχή της Σμύρνης) και είναι το μεγαλύτερο σε όλο το νομό της Θεσσαλονίκης. Οι αναπαραστάσεις του μνημείου δείχνουν από την μια πλευρά τον Ποντιακό ξεριζωμό και από την άλλη μια σειρά ανδρών να χορεύουν τον παραδοσιακό χορό Σέρα. Στην μία πλευρά αναγράφεται ο τελευταίος στίχος από το θρήνο της Τραπεζούντας: «…η Ρωμανία πέρασεν, η Ρωμανία επάρθεν η Ρωμανία αν πέρασεν, ανθεί και φέρει κι άλλο». Ξεχωρίζει η μορφή της Πόντιας μητέρας με το παιδί στην αγκαλιά της ως μήνυμα ελπίδας και συνέχισης της ζωής, ενώ στο φόντο διακρίνονται οι Πόντιοι χορευτές με τον Πυρρίχιο και η μεγάλη πορεία των Ποντίων.
Δ) «Πρόμαχοι του Ελληνισμού στον Πόντο» (στην πλατεία Αγίας Σοφίας): πρόκειται για έργο του Ευθύμη Καλεβρά, όπου υπάρχουν άρρηκτα και αρμονικά συνδεδεμένες έξι ανθρώπινες μορφές. Ένας πόντιος λυράρης, ένας ακρίτας, ένα παπάς, ο δάσκαλος, ένα αγόρι και ένα κορίτσι. Οι έξι μορφές συμβολίζουν την ιστορία, την κοινωνική ανάπτυξη και την οικογενειακή δομή του ποντιακού Ελληνισμού. Τονίζεται η ακριτική καταγωγή, η ορθόδοξη πίστη, η κουλτούρα, ο πολιτισμός, η γλώσσα και φυσικά η συνέχιση του ποντιακού πολιτισμού από την νέα γενιά. Το εντυπωσιακό σε αυτό το γλυπτό του Καλεβρά είναι πως οι έξι μορφές απλώνονται σε όλο το μήκος και το πλάτος του αγάλματος και μπορεί κάποιος να δει μορφές παντού και όχι μόνο στην μπροστινή του όψη.
Ε) «Μνημείο Γενοκτονίας Ποντιακού Ελληνισμού» (στην πλατεία Αγίας Σοφίας): το μνημείο τιμά τη μνήμη των θυμάτων της γενοκτονίας των Ποντίων. Στο γλυπτό αυτό, μια γυναικεία μορφή, που μπορεί να είναι η μάνα, η πατρίδα, η προσφυγοπούλα, είναι καθισμένη σε ένα βάθρο. Η στάση του σώματός της και το χέρι της πάνω στο μέτωπο αποτυπώνουν τον πόνο, την συμφορά και την απελπισία της. Από τα αριστερά της βρίσκεται ένας μπόγος τον οποίο κρατά σφιχτά. Μέσα εκεί είναι τα λιγοστά πράγματα που πρόλαβε και πήρε μαζί της στη νέα πατρίδα, αλλά κυρίως είναι οι μνήμες που κουβαλά, όλα αυτά που άφησε πίσω της. Στο πλάι ακριβώς ξετυλίγεται μια παράσταση, όπως αυτές στους αρχαίους ελληνικούς ναούς, που διηγείται μια ιστορία. Η γυναίκα που θρηνεί τον νεκρό δίπλα της, η γυναίκα που εγκαταλείπει την πατρίδα με το παιδί στο χέρι και τρέχει να σωθεί. Στην κάτω πλευρά υπάρχει η επιγραφή: «Των μαρτύρων, των ηρώων, των αγωνιστών του Πόντου Αιωνία η μνήμη».
ΣΤ) «Άγαλμα του Πόντιου λυράρη Γώγου (Γιώργου) Πετρίδη» (στην Καλαμαριά, πολύ κοντά στο Δημοτικό Θέατρο Καλαμαριάς): ο Γώγος Πετρίδης ανήκε σε μια οικογένεια που άφησε το δικό της στίγμα στην ιστορία του Ποντιακού Ελληνισμού. Ήταν βιρτουόζος της ποντιακής λύρας, ενώ το άγαλμα που στήθηκε προς τιμήν του το 1987, τον αναπαριστά καθιστό, φορώντας κοστούμι, να παίζει λύρα. Οι παλιότερες γενιές μιλάνε για έναν θρύλο της μουσικής και θα θυμούνται για πάντα εκπληκτικές μουσικές βραδιές, στις οποίες ο Γώγος τούς μάγευε με τη λύρα του.
Ζ) Πάρκο των Χαμένων Πατρίδων στην Καλαμαριά (περιοχή στρατοπέδου Νταλίπη): το μνημείο προβάλλει τον ξεριζωμό 1.500.000 Ελλήνων από τις εστίες τους, όπου επί δύο χιλιάδες και πλέον χρόνια είχαν στήσει τον κόσμο τους και τα όνειρά τους και δημιούργησαν τον ελληνικό πολιτισμό. Σε στήλη δεξιά του μνημείου καταγράφονται τα ονόματα των χαμένων πατρίδων (Καύκασος, Πόντος, Ιωνία, Θράκη κλπ), από τις οποίες έφτασαν στη χώρα μας ως πρόσφυγες πλήθος Ελλήνων συμπατριωτών μας.
Η) Μνημείο Γενοκτονίας του Ποντιακού Ελληνισμού (πλατεία Θέρμης): το μνημείο βρίσκεται στην κεντρική πλατεία της Θέρμης και είναι αφιερωμένο στους 353.000 Έλληνες που διώχθηκαν ή σφαγιάστηκαν από το τουρκικό καθεστώς το διάστημα 1916-1923.
Θ) Στο πλαίσιο εκπαιδευτικής εκδρομής στην Καστοριά, επισκεφτήκαμε και το Μνημείο Ποντιακού Ξεριζωμού (στο πάρκο Ολυμπιακής Φλόγας, στην Καστοριά). Πρόκειται για μνημείο που αναπαριστά τη γενοκτονία του ποντιακού ελληνισμού και είναι φιλοτεχνημένο από τον γλύπτη Χάρη Βασιλείου υπό την αιγίδα της Ευξείνου Λέσχης Καστοριάς.
Η ξενάγηση στα παραπάνω μνημεία έγινε με βιωματικό τρόπο, ενώ και οι μαθητές από την πλευρά τους, με τις εύστοχες ερωτήσεις, επισημάνσεις και παρατηρήσεις τους, έφτασαν στην επίτευξη του απώτερου στόχου, που δεν ήταν άλλος από την ουσιαστικότερη και βαθύτερη κατανόηση της κουλτούρας, της ιστορίας και του πολιτισμού των Ποντίων.
ΣΥΜΜΕΤΕΧΟΝΤΕΣ ΚΑΘΗΓΗΤΕΣ ΣΤΟ PROJECT ΓΙΑ ΤΟΝ ΠΟΝΤΙΑΚΟ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟ:
- Δάμιαλης Γρηγόρης, φιλόλογος
2) Λιόλιος Στέφανος, θεολόγος
3) Αργυροπούλου Κωνσταντίνα, φιλόλογος
4) Καραμανλίδου Ιωάννα, φιλόλογος
5) Τσιόκας Δημήτρης, φιλόλογος
